DiTECT – Digital TEChnologies as an enabler for a conTinuous transformation of food safety management systems (EU-CHINA project 861915)
Συντονιστής: Γεώργιος-Ιωάννης Νυχάς
Περίληψη του έργου
Ο σύγχρονος αγρο-διατροφικός τομέας καλείται να διαχειριστεί πολλαπλές προκλήσεις και να λειτουργήσει ικανοποιώντας φαινομενικά αντιφατικές προσδοκίες. Όντως, οι υπεύθυνοι επιχειρήσεων τροφίμων (Food Business Operators, FBOs), μοιράζονται με τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές και τους καταναλωτές την ευθύνη για τη διασφάλιση της επάρκειας, ακεραιότητας και ασφάλειας των τροφίμων κατά τρόπο περιβαλλοντικά βιώσιμο, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη την αυξανόμενη έλλειψη φυσικών πόρων καθώς και τη συνεχή εξέλιξη του σύγχρονου τρόπου ζωής και των καταναλωτικών συνηθειών. Αυτά τα γεγονότα, διαπιστώνονται στα πλαίσια μεγάλων πρόσφατων τεχνολογικών εξελίξεων και είναι παγκόσμιας σημαντικότητας, με ιδιαίτερη συνάφεια και σημασία για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και την Κίνα. Δεδομένου ότι ο αγρο-διατροφικός τομέας είναι ο πιο αδύναμος κρίκος της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων και στις δύο περιοχές, ο σκοπός του έργου DiTECT είναι να παρέχει ποσοτικά δεδομένα για την αποτελεσματική ανίχνευση, αξιολόγηση και μείωση βιολογικών κινδύνων, χημικών κινδύνων και περιβαλλοντικών επιμολυντών, χρησιμοποιώντας τις πλέον πρόσφατες εξελίξεις στις τεχνολογίες λογισμικού και υψηλής απόδοσης, ταχέων, μη παρεμβατικών μεθόδων αισθητήρων.
Κυριότερα Σημεία του έργου
Το έργο DiTECT οραματίζεται να συμβάλλει στη δημιουργία, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, εφοδιαστικών αλυσίδων που θα χαρακτηρίζονται από διαφάνεια και αξιοπιστία, μέσω μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης βασισμένης σε τεχνολογίες αιχμής σε σχέση με την αυθεντικότητα και την ιχνηλασιμότητα των τροφίμων. Για τον σκοπό αυτό, το έργο DiTECT θα επικεντρωθεί, με την ενεργή συμμετοχή εταίρων από ΕΕ και Κίνα, στις εξής τέσσερις περιπτώσεις τροφίμων/εφοδιαστικών αλυσίδων (πιλοτικά συστήματα): καλαμπόκι (τόσο ως ζωοτροφή όσο και ως πρώτη ύλη), βοοειδή (συμπεριλαμβανομένων των προϊόντων κρέατος και του γάλακτος), πουλερικά (συμπεριλαμβανομένων των προϊόντων από κρέας πουλερικών) και ιχθυηρά (ψάρι ως τρόφιμο) (Εικ. 1). Οι κίνδυνοι/παράγοντες οι οποίοι θα παρακολουθηθούν περιλαμβάνουν: (α) βιολογικούς κινδύνους (Salmonella spp., Escherichia coli, Campylobacter spp., βιογενείς αμίνες και μυκοτοξίνες), (β) χημικούς κινδύνους (βαρέα μέταλλα, ακρυλαμίδιο, φυτοπροστατευτικά προϊόντα, υπολείμματα κτηνιατρικών φαρμάκων, τοξίνες οστρακόδερμων και αντιβιοτικά), (γ) περιβαλλοντικούς επιμολυντές (CO2, N2 – NOx, N2O, NH3, CH4, πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (PAHs), υποκαπνιστικά σκευάσματα), και (δ) κακές πρακτικές (π.χ. θερμοκρασιακή κακοδιαχείριση) και θέματα απάτης (π.χ. ψευδείς εμπορικοί ισχυρισμοί, νοθεία).
Εικόνα 1. Γραφική παρουσίαση του έργου
Τα αντικείμενα του έργου DiTECT είναι τα ακόλουθα: (i) η διερεύνηση των αναγκών, προτιμήσεων, καθώς και της απαίτησης/αποδοχής των διαφόρων χρηστών των εφοδιαστικών αλυσίδων, (ii) η εφαρμογή ειδικών (για κάθε τρόφιμο) μοντέλων ασφάλειας περιλαμβάνοντας πολλαπλούς FBOs σε ΕΕ και Κίνα, (iii) η προαγωγή της συνεργασίας μεταξύ διαφορετικών παραγόντων της εφοδιαστικής αλυσίδας των τροφίμων και αρμόδιων ρυθμιστικών αρχών και των δύο περιοχών, (iv) ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη του «ανοιχτού» τεχνολογικού κόμβου του έργου DiTECT, αναφερόμενου ως «έξυπνο» σύστημα διαχείρισης της ασφάλειας των τροφίμων (“intelligent” Food Safety Management System, iFSMS), (v) η ανάπτυξη του καινοτόμου σε επίπεδο εφοδιαστικής αλυσίδας πλαισίου του DiTECT, (vi) η αποτελεσματική και ελκυστική (για εμπορικούς παράγοντες στην εφοδιαστική αλυσίδα) προσφορά, εμπνέοντας ταυτόχρονα εμπιστοσύνη μέσω της εγγύησης χαμηλότερης επικινδυνότητας (χαμηλότερου ρίσκου κινδύνων), οδηγώντας τελικά σε έναν βιώσιμο μετασχηματισμό των λειτουργιών της αγοράς, (vii) η επίδειξη και επικύρωση της αποτελεσματικότητας του DiTECT μέσω ειδικών (για κάθε τρόφιμο) μοντέλων ασφάλειας των τροφίμων για συγκεκριμένες περιπτώσεις χρήσης, (viii) η κλιμάκωση, διάδοση και επικοινωνία των αναπτυχθέντων «εργαλείων» και των ευρημάτων του έργου ούτως ώστε να είναι εφικτή η συνεισφορά του στο όραμα της παγκόσμιας αγοράς σε ΕΕ και Κίνα. Προκειμένου να υλοποιηθούν τα παραπάνω αντικείμενα, έχει δομηθεί ένα σχέδιο εργασίας (διάρκειας 36 μηνών), με τη συνδρομή και συνεισφορά όλων των εταίρων του έργου συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, εκπροσώπων από την πρωτογενή παραγωγή, την επεξεργασία τροφίμων και τις αρμόδιες αρχές. Οκτώ ολοκληρωμένα ερευνητικά πακέτα εργασίας (ΠΕ) έχουν προβλεφθεί στο σχέδιο εργασίας του έργου. Η διαχείριση του έργου (ΠΕ1) θα διασφαλίσει την ορθή διακυβέρνησή του. Όπως ήδη αναφέρθηκε, τέσσερα πιλοτικά συστήματα έχουν σχεδιαστεί (ΠΕ2), και οι επιλεγμένοι κίνδυνοι/παράγοντες, καθώς και τα σχετικά πρωτόκολλα που θα εφαρμοστούν και τα όργανα τα οποία θα χρησιμοποιηθούν (ταχείες, μη παρεμβατικές μέθοδοι αισθητήρων), περιγράφονται στο ΠΕ3, ενώ η επίδοση αυτών των οργάνων επίσης θα επικυρωθεί. Η συλλογή και διαχείριση των δεδομένων τα οποία θα προκύψουν στα πλαίσια των ΠΕ2, ΠΕ3 και ΠΕ7 θα αποτελέσουν αντικείμενο του ΠΕ4. Αξιολόγηση της επικινδυνότητας (risk assessment) επιλεγμένων κινδύνων/παραγόντων θα πραγματοποιηθεί στο ΠΕ5, ενώ η αξιολόγηση/επικύρωση του iFSMS, το οποίο θα αναπτυχθεί στο ΠΕ6 (βασιζόμενο στα ΠΕ2 και ΠΕ3), θα λάβει χώρα στο ΠΕ7. Το ΠΕ8 θα είναι αφιερωμένο στην επικοινωνία, διάδοση και αξιοποίηση των ευρημάτων του έργου, διαμορφώνοντας τις δραστηριότητές του ούτως ώστε να ενισχυθεί σε παγκόσμια κλίμακα η γνώση γύρω από τους υφιστάμενους κινδύνους/επιμολυντές και, συνεπώς, η ασφάλεια των τροφίμων. Το τελευταίο ΠΕ θα είναι επίσης υπεύθυνο για την εναρμόνιση των ερευνητικών αποτελεσμάτων και τη σύνδεση των ΠΕ, παρέχοντας τις απαραίτητες οδηγίες για τις δραστηριότητες διάδοσης και αξιοποίησης (παραδοτέα του έργου, εκπαιδευτικά σεμινάρια/εργαστήρια, συνέδρια). Στα πλαίσια του ΠΕ8, αναμένεται προαγωγή του διαλόγου μεταξύ ΕΕ και Κίνας, καθώς και της συμμετοχής ενδιαφερόμενων μερών, κοινοτήτων και τελικών χρηστών. Ειδικοί στους εκάστοτε ερευνητικούς τομείς (ένας από ΕΕ και ένας από Κίνα) θα ηγούνται των ΠΕ, ούτως ώστε να διασφαλίζεται μια ολοκληρωμένη διαχείριση εργασιών και μια εύκολη κυκλοφορία των πληροφοριών μεταξύ των εμπλεκόμενων εταίρων.
Η καινοτομία του έργου DiTECT εντοπίζεται στο σχεδιασμό και στην υιοθέτηση μιας διεπιστημονικής προσέγγισης βασιζόμενης σε ένα πολύπλευρο «εργαλείο» παρακολούθησης. Το «εργαλείο» αυτό αναμένεται να εφαρμοστεί για τον έλεγχο κρίσιμων παραμέτρων ποιότητας και επίδοσης (από τον αγρό στην αλυσίδα επεξεργασία και διανομής), συνιστώντας ένα βασικό στοιχείο στη λήψη αποφάσεων και στα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης σε σχέση με την ασφάλεια και την ποιότητα των τροφίμων. Το μακροπρόθεσμο ερευνητικό όραμα του έργου είναι ο συνδυασμός καινοτόμων αναλυτικών τεχνολογιών, αναδυόμενων προσεγγίσεων ανίχνευσης και νέων υπολογιστικών τεχνολογιών (εξόρυξη δεδομένων (data mining), εφαρμογές νέφους (cloud computing)) σε ένα «ανοιχτό» και κοινόχρηστο αποθετήριο γνώσης. Σε αυτό το πλαίσιο, νέες εφαρμογές θα καταστούν δυνατές, όπως η πρόβλεψη της ασφάλειας και ποιότητας ευαλλοίωτων τροφίμων, κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας και ανεξάρτητα από γεωγραφικούς περιορισμούς και συνθήκες συντήρησης.
Η επιτυχής εφαρμογή του DiTECT αναμένεται να συμβάλλει στη σημαντική μείωση βιολογικών/χημικών κινδύνων και περιβαλλοντικών επιμολυντών, μέσω της έγκαιρης ανίχνευσής τους (πριν φτάσουν στο τελικό προϊόν). Το καινοτόμο σύστημα iFSMS έχει ως τελικό του στόχο τη δυνατότητα «συναρμολόγησης» μιας ολοκληρωμένης και ολιστικής εικόνας της ασφάλειας και ποιότητας των υπό μελέτη τροφίμων σε οποιοδήποτε σημείο της αλυσίδας διανομής, με μακροπρόθεσμο στόχο την επέκταση της εφαρμογής των νέων τεχνολογικών «εργαλείων» και σε επιπλέον τρόφιμα. Επιπλέον, η προβλεπόμενη συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων τροφίμων και ερευνητικών εταίρων σε ΕΕ και Κίνα θα ενισχύσει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών σχετικά με την ασφάλεια των διακινούμενων μεταξύ των δύο περιοχών τροφίμων.